Na segunda quincena de xuño, a Sociedade Cultural Medulio realizará un acto público ao ar libre para honrar a persoa e a obra de Ricardo Carvalho Calero, do que daremos conta detallada a fins deste mes. Neste acto será, entre outras actividades, presentado
un caderno con diversos traballos sobre a súa obra e traxectoria. Hoxe damos como primicia a coñecer o elaborado por quen era a presidenta da Medulio, Delia Vázquez, cando a nosa sociedade organizou unha homenaxe ao noso compatriota, o primeiro que se lle
fixo estando vivo. Leva por título LECCIÓNS DE DON RICARDO. Sirva como manifestación pública, nestas circunstancias, da nosa identificación co seu ideario e como agradecemento polas súas ensinanzas e comportamento, que tanto nos axuda aínda hoxe.
Pasou ben tempo desde aquela homenaxe que a Sociedade Cultural Medulio dedicara a D. Ricardo Carvalho Calero, xusto após a xubilación. Unha tríade de actividades arrancaba, no outono de 1981, cun ciclo de conferencias que el cerraba na Aula de Cultura da desaparecida Caixa de Aforros da rúa Galiano; proseguía en 1982, coa edición dun caderno que recollía estas palestras, amais doutras colaboración de antigas alumnas e alumnos e de destacados artistas ferroláns; e remataba coa descoberta da placa na casa natal. Hai, a meu ver, elementos salientábeis nesta homenaxe ao profesor. En primeiro lugar, o seu carácter pioneiro e oportuno: un recoñecimento en vida, nun momento en que comezaba a ser notorio o ostracismo a que o condenaba o establishment. Tamén o caderno, o primeiro estudo -creo- que, se ben modesto, considera a obra de Carvalho na variedade en que se expresou; unha obra, dito sexa de paso, que ía dar títulos absolutamente culminantes ao longo daquela década. Canto á placa da fachada, a cuxa descoberta asistiu acompañado de Dna. Ignacia, foi e continúa a ser o único sinal de identidade dunha casa hoxe en ruínas. Importa lembrar este acto pois é a terceira vez que leo nalgún medio “la casa donde se supone que nació”… O dado de que el estivo presente debe abondar para despexar estas suposicións.
Sempre me magoou un
pouco o pensamento de que unha das inxustizas que lle tocou vivir a D. Ricardo (esta
non a mantenta) foi a total ignorancia que as súas alumnas e alumnos, cando
menos nas primeiras promocións, tíñamos acerca da nosa historia e, por tanto,
da relevancia do noso profesor. Por iso, cando en Medulio acordamos facerlle esta homenaxe
que, como nacionalistas, era de xustiza,
a miña satisfacción foi grande porque contiña, a maiores, a íntima raíz de
querer compensar dalgún xeito aquel “agravio” involuntario. Son proverbiais as
súas cualidades docentes: a extremada corrección, a excelencia das súas
exposicións, o extraordinario coñecimento da Literatura (non só a galega), a
emoción contida con que transmitía os textos literarios, o seu saber
enciclopédico... Alén diso, aquelas aulas tiveron para min unha atmosfera mui apracíbel.
En canto galegofalante non sentín, como teño escoitado a algunha persoa, que a
lingua por el empregada fose artificiosa. Aínda sendo naquel tempo,
evidentemente, unha diglósica típica, o reencontro co galego nun ámbito tan diferente
resultábame agradábel. O meu idioma familiar e local saía do limbo da
inexistencia e permitíame ver que algo, para min tan natural, tiña validez. Estrañábame,
polo contrario, que alguén se atoase cun
díxollo ou outras construcións deste
xénero.
Mais o valor das súas leccións non ficou na sala de clase,
senón que continuou e foi a máis co tempo. Fun tomando
conciencia desa realidade ao paso que ía corrixindo outras impresións xestadas
naqueles tres anos (1969-1972) de estudante de Filoloxía Románica (sección de
Español) en que acudía, como o conxunto do alumnado, ao departamento de
Filoloxía para realizar algunha práctica. Neste departamento, núcleo do nacente
Instituto da Lingua Galega, había profesores favorábeis tamén ao galego que traballaban
sobre el. O noso labor consistía en facer fichas de diversos contidos (léxico,
gramática), tomadas de obras literarias xeralmente; recoller realizacións orais
da lingua dunha zona; cubrir cuestionarios, documentados, naturalmente. Aquel traballo,
sen dúbida valioso, tiña para min un ar científico e moderno, impresións que as
aulas de D. Ricardo, de teor clásico e
serio, non me producían. Andando o tempo, nalgunha conversa (sempre tan
cariñoso con quen fóramos alumnas ou alumnos del), puiden observar, porén, a
modernidade do seu pensamento e como nada lle era alleo: temas sociais, cinema,
moda, etc.
A mudanza do marco político, case coincidente coa última
etapa da súa vida, ía abrir, sob o rexime
autonómico, un campo novo a respeito do galego. A longa controversia motivada polo alcance das cuestións en xogo: o
presente e o futuro do idioma, ía pór de relevo que tamén a bagaxe científica de
D. Ricardo era sobranceira. Na verdade, esta capacidade tíñaa máis que
demostrada (Gramática, Historia da Literatura, etc., etc.), só
que eu era incompetente para o apreciar. Nos innumerábeis artigos e estudos que
dedicou ao tema lingüístico naqueles anos, a importancia do marco teórico, dos criterios
de observación e análise na área da investigación fíxose patente dun xeito
especial. Como el afirma, a lingua non é “un aerólito isolado”, está ancorada
nunha sociedade e ten as vivencias desa sociedade. O galego, que xa a lei fai
accesorio ao non exixir o deber de o coñecer
-advirte con razón-, subsiste nun estado de “obxección de conciencia”, cun uso
tolerado (e nin sempre), lonxe do vigor dunha verdadeira lingua oficial. A
historia do galego é “unha historia clínica” a partir do momento en que o seu
dominio lingüístico queda dividido entre dous estados, con sorte ben diferente ao
sur do Miño e ao norte, onde a imposición dunha estrutura administrativa
castellana suplanta o idioma
orixinario coutando o desenvolvimento normal deste. De non termos en conta estes
condicionamentos, de validarmos acriticamente a lingua falada nun contexto de
desleixo para coa lingua propia e cunha presión do español esmagadora, cantos
castellanismos e vulgarismos non se poden facer canónicos por seren a forma máis
usada?
Estes e máis outros argumentos esmiuzados nas súas análises debatíanse
na altura; foron e son pertinentes para o estabelecimento dunha norma (e non
só) que enfrontou o reintegracionismo, defendido por el na teoría e na práctica,
coa corrente oficial, baseada nas propostas da Academia e do ILG. Ora ben, o
debate lingüístico alárgase porque atinxe a propia concepción do idioma e o
futuro que proxectamos con el e para el;
nisto insistía o profesor, mesmo pondo nome ás cousas. Dun lado está o neorrexionalismo,
dominante, que acepta a subordinación do galego ao español e non cuestiona o
statu quo actual; doutro o nacionalismo, que reivindica unha política
lingüística que estenda a presenza e os usos do galego, isto é, a súa normalización.
D. Ricardo nunca puxo por diante a carreira persoal, o albo da súa atención foi
sempre cubrir as carencias que arrastraba a cultura do país e dar a resposta máis
adecuada ás cuestións suscitadas; logo, nesta conxuntura, botando man de
enfoques de carácter histórico, normativo, sociolóxico, político, defenderá con
denodo a normalización do galego. Para el, esta normalización debe procurar a
restauración progresiva do idioma, tanto nas formas que lle son propias (entre
elas a ortografía), para o reintegrar no seu sistema: o galego-portugués, como
no uso, para o facer audíbel e visíbel en todos os ámbitos da sociedade.
A dignificación dunha cultura cuxa alma é a lingua, non familiar
no seu caso, senón escollida “porque o galego é Galiza”, foi un esteo tan firme
na súa vida que nin despois de padecer a dura entraña da Historia de España
renunciou a tal obxectivo. Racionalista de elevada intelixencia, sensíbel desde
mui novo aos problemas sociais e aos problemas estruturais de Galiza (xa antes
de militar no Partido Galeguista), non quería “soñar no leito das utopias”, sabía
que non é posíbel modificar o pasado, mais si orientar o futuro. Que o saber
derivado do seu traballo e da súa actitude non fique no baldío. É o afán desta
ollada a través do tempo.
Asdo: Delia Vázquez
0 comentários:
Postar um comentário